Si Rizal sa panahon ng SMS, Facebook, at DoTA

(Panayam na binasa sa kabataan ng Mauban, Quezon
para sa Outreach Program ng Kagawaran ng Kasaysayan ng SLSU)

Parang napasubo ako sa gawaing ito.

Kasi, idolo ko dati si Rizal. Nagsimula siyang maging idolo ko noong nasa high school ako. Noong nasa third year ako. Noon ko kasi nabasa ang librong “Buhay at Katha ni Rizal” na gamit ng kapatid kong noo’y nasa kolehiyo. Gusto kong maging kamukha ni Rizal. Gusto kong mabasa ang nabasa ni Rizal kaya hinanap ko at binasa ang mga unang librong nabasa ni Rizal, ang “Uncle Tom’s Cabin” ni Harriet Beecher Stowe; at “The Count of Monte Cristo” ni Alexandre Dumas. Nagustuhan ko ang dalawang libro lalo na ang kay Dumas. Adventure story. Kuwento ng paghihiganti. Malupit na paghihiganti. Nalaman ko na lamang noong hindi na ako nag-aaral na totoo palang adventure story ang nobela na naka-serialize noon sa peryodiko sa Francia, at kinatha para sa kabataan. Samantala, kolehiyo na ako nang makita ko ang “Imitacion del Cristo” ni Thomas Kempis at “The Wandering Jew” ni Eugene Sue. Hindi ko pa ito nababasa, kasi dahan-dahan nang nawala noon ang pag-idolo ko kay Rizal.

Idolo ko dati si Rizal. Kaya ginawa ko ang ginagawa niya. Tumula. Magsulat. Magbasa. Manligaw. Umibig. Maglakbay. Hindi na nga lamang sinlayo ng nilakbay ni Rizal. Pero naglalakbay. Pakiramdam ko dati, ako si Rizal. Matimpi. Pero lumalaban. Nag-iisip. Hindi ako nahihiyang sabihin na literal na malaki ang ulo ko kahit pa pagtawanan. Idudugtong ko na lamang na “Malaki ang ulo ko, gaya ni Rizal.” Kaya gusto ko ang bawat detalye sa buhay niya. Kinabisado ko, kulang na lamang ay imbestigahan ko kung sino ang tumuli kay Rizal, kung may tooth decay ba siya at kung aling ngipin ang bulok. Lumaban ako sa Rizal Quiz Bee ng Knights of Rizal sa Baguio. Sumali ako sa mga essay-writing contest na tungkol kay Rizal, sa mga hilig ni Rizal, sa mga bisyo ni Rizal. Basta, gusto ko dati, noong nag-aaral pa ako noong high school at noong nasa Normal ako, na ako dapat ang awtoridad kay Rizal. Dahil idolo ko siya. Dahil idolo ko siya. Dati.

Hindi kami nagkagalit ni nagkatampuhan ni Rizal. Sigurado akong hindi. Kung bakit lumayo ang loob ko sa kaniya ay dahil sa, nitong huli, nitong huling sampung taon, na-realize ko na hindi kaido-idolo si Rizal. Na ang i-imitate si Rizal dito sa Filipinas ay kakambal na ng imposible. Na parang hindi tao si Rizal. Na ang pagtuturo sa kaniyang buhay, mga isinulat at ginawa ay pagpapamukha lamang na hindi natin mararating ang kalingkingan ng kaniyang narating. Ang kalingkingan ng kalingkingan ng kaniyang nagawa, ng nangyari sa kaniya. Na ang pagtuturo sa buhay, gawa, at isinulat ni Rizal ay lalong pagtatanghal sa kaniya hindi bilang tao kundi bilang icon. Isang abstraktong buhay. Isang abstraktong pangyayari mahigit sandaan taon na ang nakalipas. Isang inakdang karakter sa adventure story gaya ni Edmond Dantes o Count of Monte Cristo na sobrang galing, sobrang dakila. Isang buhay na de-kahon sa kagalingan at kadakilaan pero hindi kayang ikahon sa pag-aaral at pag-idolo. Isang buhay na patuloy na pinag-aaralan hanggang ngayon. Hindi maubos-ubos, hindi matapos-tapos.

Bueno, iisa-isahin ko muna ang ilang wala tayo o ako na mayroon si Rizal. Una, mayaman ang pambansang bayani. Kung tatama lamang kayo sa lotto kaya makapaglalakbay o mag-aaral sa ibang bansa. Ang problema, hindi kayo tatama sa lotto dahil bawal kayong tumaya sa lotto, puwera siyempre ang mga titser na alam kong may mga nagbabakasakaling tumama. Siya nga pala, tumama rin Rizal sa lotto noong siya nasa Dapitan, napakasuwerteng mama, magaling na suwerte pa (marami pang chicks). Nagtiis si Rizal mag-aral sa UST. Natuwa siya sa pag-aaral sa Ateneo. Nag-aral siya noong hindi pa popular ang maging edukado sa isang bansang alipin ng simbahan at pananampalataya. Ngayon, itanong sa sarili, kaya ba ng magulang ninyong pag-aralin kayo sa UST, lalo pa sa Ateneo, lalo pa sa Madrid?

Ikalawa, ahem, honor student si Rizal. Siyempre, merong honor students dito, baka nga lahat kayo. Pero consistent si Rizal, magaling sa pag-aaral ng kahit anong ihain ng pagkakataon na pwedeng pag-aralan: maraming saray ng agham, panitikan, negosyo, pilosopiya, sining, wika. Pinakamarami na ang tatlong wika ang matututuhan natin: Filipino, Ingles at iyong isa pa, Intsik marahil o Espanyol o Kapampangan. Si Rizal ilan? Siyam? Sampu? Wala tayo nito, wala sa atin ang faculty ng ibang wika maliban sa Ingles na sinasalita at isinusulat natin nang mali-mali dahil sa text.

Ikatlo, dahil sa kayamanan at talino, maraming babasahin si Rizal noong panahong ang pagbasa ay isang luxury. Dahil sa mga nabasa niyang ito, kaya siya naging intelektuwal sa panahong kinokondena ng simbahan ang mga nag-iisip.

Hindi ko na iisa-isahin pa kung ano pa ang nagawa ni Rizal sa loob ng maikli niyang buhay; sasabihin ko na lamang na kahit triplehin siguro ang buhay ko, o kaya’y gawing siyam gaya ng sa pusa, mahihirapan akong tumabi sa kadakilaan ni Rizal. Nasisilaw ako kay Rizal. Hindi nakatulong sa halip ay lalong nakalala sa akin ang pagpapalabas ng pelikula niya na pinagbibidahan ni Cesar Montano (dahil crush ko si Sunshine Cruz). Noong lumalayo ako kay Rizal, naiinis ako kapag nakaririnig ng mga bagong detalye sa kaniyang kasaysayan. Nang makita ko ang kopya mg kaniyang guhit sa kuwentong pambatang “Si Pagong at Si Matsing” nainis ako. Ang ganda ng drowing. Naiinis ako sa detalyeng may dalawanlibong libro siya. Dalawanlibong librong nabasa! Na nakatuklas siya ng mga specie ng mga hayop at puno. Na imbentor siya. Na makata. Na nobelista. Na doktor na nakapag-oopera. Na nakapag-around-the-world siya noong panahong wala pang eroplano. Na andami niyang naging girlfriend sa kabila ng hindi niya pagiging magandang lalaki (hindi siya kamukha ni John Lloyd, kamukha daw ni Ogie Alcasid), pero andami niyang chicks (gaya ni Ogie Alcasid?). Siya nga pala, si Ogie Alcasid ang gumanap sa musicale na “Sino ka nga ba, Rizal?” noong 1990s.

Ngayon sa tuwing maririnig ko ito, ang mga detalyeng ito, naiinis ako. At sige, magpapakatotoo ako: naiinis ako habang isinusulat ko itong panayam, at naiinis ako habang binabasa ito sa inyong harap. Naiinis akong humarap sa mga bata na ang tinatalakay ay isang paksang nakakainis. Nakakakainis si Rizal. Ang galing-galing ni Rizal. Parang hindi tao. Parang alam niya na magiging pantas siya kaya sobrang dami ng isinulat, sobrang dami ng inisip. Nagawa niya ito nang sabay-sabay, kasabay ng paglalakbay sa mundo, kasabay ng pagkakapatapon sa Dapitan, kasabay ng pagkakapakulong, kasabay ng panliligaw, pag-aaral, pag-opera sa mata, sabay-sabay. Parang hindi tao. God-like si Rizal. Super Sian si Rizal.

At habang iniisip ko na hindi tao si Rizal, lalo namang dumarating sa isip ko na taong-tao ako. Puno ng problema. Pinoproblema ang maliliit na bagay: gatas ng anak, grade ng mga bata na hindi ko magawa-gawa, assignment ko sa klase, pamasahe, masakit ang ulo sa hang-over, sira ang computer, cable, bill sa telepono at kuryenteng babayaran, laruan ng anak, pamalit sa retiradong sapatos, lumang medyas, mantsa sa uniporme, nawawalang libro, maliit na suweldo. Kaya ako naiinis. Nakatapak kasi ako sa lupa. Pinoproblema ang problema ng sarili. Hindi ko ma-problema ang problema ng bayan gaya ni Rizal. Hindi ako makasulat ng nobela gaya ni Rizal. Hindi ako makapaglakbay sa mundo gaya ni Rizal. Hindi ako makapagbigay ng inspirasyon sa bayan gaya ni Rizal.

Pwede kong ibintang sa katotohanang tapos na ang panahon ni Rizal. Wala nang Kastila at prayle. Totoo. Parang hindi na uso ang bayani sa panahong ito. Masyado nang masikip ang mga plaza para sa mga bayani. Kompleto na sa pangalan ng mga bayani ang mga kalye. Nakakainis. Hindi ko ito pinoproblema dapat. Kung hindi lang dahil sa araw at oras na ito.

Dahil bahagi ng buhay na gawin ang mga bagay na hindi mo gusto. Na naiinis kang gawin. Halimbawa, nakakainis naman talagang pumasok sa paaralan lalo pa’t pag-aaralan ang mga bagay na naiinis kang pag-aralan: Ibong Adarna, Algebra, World History, Economics, Physics, nakaiinis minsan ang P.E., pang-uri, pandiwa, sine at cosine, Values Education, mahirap intindihin ang Noli at Fili lalo pa kung ang mismong guro ay hirap intindihin ang dalawang obrang ito. At napakarami pang iba. At ehem, totoong nakaiinis ang mukha ng masungit na guro na wala na yatang ibang alam kung hindi magpasulat at magbigay ng assignment. Magpaeksam. Magalit kung hindi ninyo magagawa ang mga pinagagawa. Mahabang listahan ng mga ginagawang nakaiinis gawin. Hindi ko na ito iisa-isahin. Hindi ko na dadagdagan ang sinabi ko na. Isa lamang ang sigurado ako. Simula lamang iyan ng mga gawain ninyo sa buhay na nakatitiyak akong nakakainis gawin. Kung sana, ang buhay lang ay pagte-text, pagcha-chat, pagfi-friendster, pagdo-dota. Ang masakit, hindi ganito ang buhay. Kunsabagay, hindi naman laging ganito. Minsan, makagagawa kayo ng mga bagay at gawain na gusto ninyo. Gaya ng nabanggit ko kanina lamang, gaya ng sinasabi ng pamagat: “Si Rizal sa panahon ng SMS, Facebook, at DoTA.”

Uulitin ko, naiinis ako. Naiinis akong magsalita tungkol sa paksang nakaiinis. Lalo akong pumapangit. At alam kong nakaiinis ang upo ninyo ngayon diyan kung ang maririnig at napapanood ay isang tagapagsalitang naiinis sa kaniyang ginagawa, lalo na sa kaniyang paksa, lalo kung pumapangit dahil sa inis ang tagapagsalita. Kaya magtitiis tayo pare-pareho. Pagtiisan ninyo ang pangit na tagapagsalita habang nagtitiis ako sa inis ng gawain at paksa.

Hindi na mapipihit pabalik ang orasan. Lipas na ang panahon ni Rizal. Bago na ngayon. Parang hindi na uso ang bayani. Nakatatamad na ang magbasa (maliban kay Bob Ong at sa librong “Twilight”). Madali nang makapasok sa paaralan kahit puro bagsak. Madaling magsaliksik basta marunong kang mag-type sa Yahoo o sa Google. Madaling mag-copy-paste. Madali nang makipag-communicate, hindi gaya noong panahon ni Rizal na aabutin ng buwan ang palitan ng sulat. Ngayon, text-text na lang, unli-unli. Chat-chat. High tech na ang libangan ngayon. Bihira na ang tumbang-preso at piko. Ngayon, kapag asintado ka sa CS, kapag magaling kang sniper, panalo ka. Kapag mataas ang level mo, boss ka. At oo, kahit panget ka, gaganda ka sa Photoshop na ilalagay mo bilang avatar ng iyong friendster at facebook account.

Mahihilo si Rizal sa nangyayari sa mundo kung babalik siya sakay ng time machine. Baka hindi siya tumagal ng kahit isang araw, bumalik uli sa panahon niya, at hindi na magpapabaril sa Luneta. “Not worth the risk...” sasabihin ni Rizal.

Kahina-hinala kung sinabi nga ni Rizal ang gasgas na linyang, everybody now... “ang kabataan ang pag-asa ng bayan.” Hindi ko alam kung sinabi nga niya ito. At kung sinabi man niya ito, magiging recycled na lamang ang lahat dahil hindi mauubusan ng kabataan ang mundo. Vicious cycle. Lilipas ang kabataan at may papalit, mas marami, pero ito man ay lilipas din. At lisensiyado nang sabihin ng ilang hindi na kabataan (meron ba dito?) na hayaan mo na sa tunay na kabataan ang problema ng bayan—sila ang tunay na pag-asa ng bayan, sila na lang. Basta ako, gagawin ko ang gawain ko para kumita, para maging masaya. Ganito lang. Tuloy-tuloy. Paulit-ulit. Nakahihilo. Kaya nga sana hindi niya sinabi ito talaga. Dahil para sa akin, walang kuwenta e. “Kabataan? Pag-asa ng bayan?” Mahabang usapin ito sa politika at kasaysayan, pero hanggang ngayon itong nagpapalit-palit na kabataan na ito ang sanhi kung anong sakit mayroon tayo ngayon. At hindi ko ipupuwera ang aking sarili dahil baka naging bahagi din ako ng problema, hindi ng solusyon. Kaya nakakainis ang paksa. Ang layo na ni Rizal sa nangyayari ngayon.

Nasa mundo tayo ng instant gratification. Kung hindi sumasagot ang ka-text, tawagan, lalo na kung maraming load. Instant. Kung may problema sa klase, nariyan ang kampon ni Bill Gates na handang tumulong sa inyo. Kung naiinip, buksan ang TV, kalikutin ang telepono, pindot-pindutin, tingnan ang mga retrato at pakinggan ang ringing tone. I-text ang smart o globe, paulit-ulit, kung magkano pa ang iyong load. Kung sawa na sa kanta ng i-pod, palitan. Kung masikip na ang memory card, bumili ng bago, kahit ilang gig pwede. Kung nagugutom, may instant mami o pansit canton. May instant coffee. Just add hot water. May instant teacher sa internet, sa you tube. Hindi ito nilalagyan ng hot water, bagamat alam kong minsan, gusto ninyong buhusan ng hot water ang teacher ninyo. Huwag ninyong subukan.

But here is the crux of the matter. Nagbago na ang pisikal na mundo. Pero hindi kailanman nagbago ang pangangailangan ng mundo sa, sa, sa, bayani. Lalo na sa bansang ito. Lalong lalo na sa bansang ito na nabubuhay sa pinakamalaking irony sa balat ng lupa. Ano ang irony na ito? Simple lang, taas-noo nating ipinagmamalaki na tayo—ang bansang ito—ang kaisa-isang Kristiyanong bansa sa Asya. Tayo lamang ang may pinakamaraming nananampalataya kay Kristo, pero itong Kristiyanong bansang ito ang nangunguna rin sa korupsiyon, sa pagnanakaw. Kristiyano? Magnanakaw? Rizal huwag ka nang bumalik. Marahil, talagang nakikita ni Rizal ang mangyayari, kaya may malaking isyu sa kaniyang buhay kung bumalik nga ba siya sa pagiging Kristiyano bago mamatay o hindi.

Hindi ko naman sinasabing magpabaril tayo sa Luneta. Hindi na ito uso. At saka hindi naman siguro pinapangarap ni Rizal na lampasan kung hindi man pantayan ang kaniyang nagawa. Sa klase ko, hindi ko maiiwasang tanungin ang mga estudyanteng gaya ninyo kung ano ang kanilang pangarap. Simple, de-kahon, sasabihin sa akin na makatapos ng pag-aaral, makatulong sa pamilya, yumaman. Alam kong hindi nalalayo ang inyong sagot kung kayo naman ang tatanungin ko. Bakit walang nagsasabi na makatapos ng pag-aaral para sa bayan? Sabi ng co-teacher ko, ang maglingkod sa bayan bilang ambisyon ay matatagpuan ko sa La Salle at Ateneo. Sa mga mag-aaral ng paaralang pangmayaman, bakit? Kasi pwede nang hindi nila intindihin ang kanilang pamilya. Pero sa lalawigan, sa mahirap na lalawigan gaya ng Quezon, kahit pa nasa mayamang bayan gaya ng Mauban, sarili at pamilya muna bago ang bayan. Makes a lot of sense.

Bilang guro, anumang sayaw, lunok ng espada, pag-tumbling-tumbling ang gawin ko sa harap ng klase, hindi mabubura ang katotohanang mahirap tayo, lugmok ang bansa natin, lugmok na halos katulad ng bansang minahal at pinag-alayan ni Rizal ng buhay mahigit sandaang taon na ang lumipas. Kailangan ninyong makatapos para magkatrabaho nang maayos (sa kabila ng katotohanan ding hindi lahat ng may diploma ay may trabaho, maayos na trabaho). Para kumita, para mapag-aral ang nakababatang kapatid, maisama sa SM, Jollibee, at McDo ang pamilya at ang bubuuing pamilya. Maibili ng damit, gamit sa bahay, sariling bahay na may dingding at bubong, supply ng tubig at kuryente. Simpleng pangarap. Pansarili. Saka na ang bayan. Kaya nakakainis ang paksa at gawaing ito dahil ito naman talaga ang totoong nangyayari bali-balitagtarin man ang ispeling ng Rizal at Pilipinas.

Mabalik uli ako sa klase ko. Hindi ko maiwasang tanungin sila kung paano matutulungan ang bayang ito? Ang Kristiyanong bansang ito? Magsumbong ng adik at pusher sabi ng ilan. Isumbong ang kurakot sabi ng iba. Sundin ang batas sabi ng marami. Salamat kung mangyayari, pero ang sinasabi ko na lamang, sige, huwag na ito, huwag nyo nang gawin ang magsumbong ng adik at pusher, huwag nyo nang ilagay sa panganib ang inyong sarili—ganito na lamang, huwag n’yong sayangin ang buwis na ipinampapaaral sa inyo, mag-aral nang responsable, mag-aral nang mabuti. Para kung kayo na ang kakaltasan nang buwis (na alam kong gaya ng karamihan, masama ang loob na makaltasan ng malaking buwis ang maliit na suweldo, tama ba mga kasama kong guro?), bubuti ang inyong pakiramdam na ginagamit ito ng mga mag-aaral nang tama.

Obligasyon ng pamahalaan na makapag-aral kayong lahat, pero dahil kulang ang resources natin, ang obligasyon, ang karapatang makapag-aral ay nagiging privilege na lamang. Maraming nagtangka pero iilan lamang ang nakapasok sa SLSU. Kaya sinasabi ko sa mga mag-aaral ko, “pwede ba, huwag ninyong sayangin ang pagkakataon na nasa loob kayo ng paaralan. Dahil maraming hindi nakapasok sa SLSU na maaaring kulang sa talino pero kumpleto sa sigasig, sa pagnanais matuto.” Nagtatagumpay ba ako? May sumasablay pa rin. May ibinabagsak pa rin ako hindi dahil mahina ang ulo, kundi dahil mahina ang puso: hindi responsable sa privilege niyang makatuntong sa paaralan. Masakit ito. Masakit sa guro. Masyado ko kasing inidolo noon si Rizal. Tandaan ninyo, sa pag-aaral na mabuti, nagiging bayani para sa akin ang mag-aaral ko, dahil pinahalagahan niya ang pawis ng kaniyang magulang, ng taumbayang kinaltasan ng buwis. Binigyan niya ng halaga ang buwis na kinaltas sa mga masasama ang loob na manggagawang gaya ng guro ninyo.

Ngayon, may isa akong tanong, bukod sa instant gratification, sa kasiyahan, bakit masarap maglaro ng online games? Huwag ninyo itong sagutin. Itatanong ko ito sa inyong guro, bakit maraming nahuhumaling sa online games?

Anuman ang sagot, iisa lamang ang masasabi ko, that no amount of powerpoint presentation can defeat the competition right now. Yes, Brothers and Sisters in this lesson plan and form 138 world, mapapagod tayo kakakanta at kasasayaw, magkakakanser tayo sa pagmo-modulate ng boses natin, mababali ang likod natin katatayo at kata-tumbling pero mahihirapan tayong talunin ang kompetisyon. Anumang nasa labas ng bakod ng ating paaralan ay kompetisyon natin sa atensiyon ng mga bata. Luma na tayo: ang gurong gaya natin ay nag-e-exist na noon pang panahon ng lumang Gresya at Roma. Masyonda na tayo. Thunders kahit pa bagong graduate. At anumang inobasyon natin ay nalilimitahan na lamang sa kayang gawin ng ating munting katawan, at kayang buuin ng ating munting isipan sa harap ng klase. At ang klase natin, ilang oras? Siyam? Sampung oras sa loob ng paaralan kaharap ang sinaunang makinang kung tawagin ay, ay, ay gurong may ulo, kamay at paa. Lumang makina. Masyonda. Thunders. Pero hinding-hindi pang-museo o musoleo. At ang mga bata, lahat ng oras sa labas ng paaralan ay nakanganga kay Kim Chiu sa TV, sa MTV at DVD, malikot ang daliri, diwa at mata sa computer, bingi sa ipod at MP3 ng Wonder Girls at Lady Gaga. Ganito hanggang sa umuwi sila sa bahay. Kinabukasan papasok, pagod, bingi, nakatanga. Rizal huwag ka nang bumalik.

Gayon naman palang mabigat ang kompetisyon ng mga guro, bakit pa tayo lalaban? Bakit hindi na lang tayo palitan ng makina (think again, unti-unti na itong ginagawa sa ibang bansa, imagine: “I am model X202i with an upgraded memory of 128 terrabytes and a built-in hologram capable of projecting 8 million lumens of protoreal and touchable images, I am the beta version of model X202—which have been recalled and phased out by Samsung last 9-18-09, I am your new instructor in Values Education, magandang umaga mga bata!)? Kung bakit hindi ma-phase out ang guro ay dahil sa nag-iisa nating kalamangan sa makina: puso. Hindi programmable ang puso. Walang killer application ang puso. Hindi na kailangan ng software at driver para sa puso natin. Sabi nga, makakalimutan ng mag-aaral natin ang lesson matapos ang dalawampung taon, o matapos ang high school, o matapos ang school year, o matapos ang periodical exams, heck, matapos ang mismong araw na itinuro natin ang ruta ng paglalakbay ni Magellan patungo sa Arkipelago ni San Lazaro sakay ng Victoria! Makakalimutan ito ng mga bata sa dami ng umaagaw ng kanilang atensiyon, pero hindi nila makakalimutan ang puso natin sa pagharap natin sa kanila. Hindi nangangahulugang mag-tumbling tayo sa bawat oras ng turo natin. Tama lang sigurong maiparating natin ang marubdob nating pagnanais na sila ay matuto, tama lamang malaman nila that yes, we practice what we preach, if we preach reading and good writing, if we preach honesty and goodness, let us prove to them that we are the first learners and doers of our everyday lesson. And there lies the difference, what sets us apart from machines. Alam kong mahirap ito, mahirap maging marubdob, ang i-involve ang damdamin sa araw-araw na pagharap sa makukulit na estudyante lalo na kung pan-London lang ang suweldo natin (loan dito, loan doon), pero kung hindi natin ito gagawin, baka bahagi tayo ng problema, hindi ng solusyon sa suliranin ng bayan nating kahapis-hapis. Guro, bayani dahil overworked at underpaid. At dati na ninyong alam ito, noon pang unang tumuntong kayo sa malamig na pasilyo ng mga iskuwelahang pangguro. Kaya, Rizal, tulungan mo kami.

Heto pa. Ayon sa isang kaibigang guro din at sa isang magazine na panggurong nabili ko sa Booksale sa SM Lucena sa halagang beinte pesos, ang paglalaro ng bata ng computer ay paglikha ng isang parallel universe. Sa online games, magagaling sila, sila ang hero, sila ang sagot sa suliranin ng kanilang cyber universe. Namumuno sila. Makapangyarihan sila. Asintado. Madiskarte. May personalidad sila sa likhang daigdig. Anumang wala sila sa tunay na mundong may mahirap na exam, may unipormeng hindi nila ginusto, may maliit na baon, may pagkaing hindi masarap sa canteen, ay nagagawa nila sa mundong nirerentahan ng kinse pesos sa isang oras na paglalaro, sa paghubad ng kanilang tunay na pagkatao kapalit ang identidad na pang-computer kasama ang iba pang may sari-sariling identidad. Pag-aralan natin ang likhang daigdig na ito, isangkot sa pag-aaral nila, baka, baka sakaling magkaroon ng harmonious at makabuluhang ugnayan ang guro, mag-aaral, at cyber universe.

Bakit ako naiinis kay Rizal? Dahil hindi natin siya maaabot. Dahil hindi na hinihingi ng sitwasyon ngayon na magkaroon ng nag-iisang Rizal na babarilin ng guardia civil. Subject si Rizal, isang kalye, bayan at lalawigan, posporo, punerarya, tatak ng semento, iskuwelahan. Inidolo ko siya bilang tao. At nagkamali ako. Hindi ko dapat siya inidolo, binasa ko sana siya nang marubdob na pinagbabayaran ko ngayon. Dahil kailangan kong balikan ang kaniyang isinulat at ginawa. Dito, dito sa mga isinulat na ito madudukal ko ang dapat sabihin sa mga bata sa panahong ito. At hinihikayat ko kayo—guro at mag-aaral—na balikan si Rizal hindi bilang tao kundi bilang isa sa naunang nag-isip para sa bayan. Dahil isang kaisipan si Rizal.

Espesyal sa akin—sa kabila ng pagkainis—ang pagkakataong ito, dito sa Mauban. Uulitin ko ang sinabi ni Padre Florentino sa huling kabanata ng El Fili, sa bahaging itatapon niya ang kayamanan ni Simoun sa dagat Pasipiko, sa nagngangalit na alon na humahampas sa batuhan, heto ang sinabi niya batay sa salin ni Prof. Virgilio S. Almario:
“Nasaan ang kabataang dapat mag-alay ng kaniyang kasariwaan, ng kaniyang mga panaginip at sigasig ukol sa kabutihan ng kaniyang Inang Bayan?”

Ito marahil ang uugod-ugod na kaisipang nakasanayan nating bigkasin sa lahat ng pagkakataong masasabi at maisusulat natin: “Ang kabataan ang pag-asa ng bayan.” Hindi pala declarative. Nagtatanong, naghahanap si Padre Florentino, isang paring Filipino na tiyuhin ni Isagani. Nasaan ang kabataan? May pagdududa sa himig. Hamon pala ang sinabi ni Rizal. Challenge. Hinahamon ang mga kabataan, hinahamon tayo bilang guro na gabayan ang kabataan upang mag-alay ng kaniyang panaginip at sigasig para sa kabutihan ng bayan. Practice what we preach. Ito ang pinakamahalagang leksiyon na matututuhan ng mga bata. Higit sa teorya, gawin natin ang ating itinuturo. Pero parang alam na ninyo ito: mga guro at kabataan. Kailangan lamang ay muli’t muling ipaalala.

Ngayon, bakit uli espesyal sa akin ang pagkakataong ito? Heto ang aking panukala sa aking pananaliksik. Sa Mauban sinabi ni Padre Florentino ang linyang iyan. Mauban ang iniisip ni Rizal nang isulat niya ang bahaging iyan ng nobela. Kayo ang unang dapat makaalam na sa inyo, bago pa sa buong bansa, sinabi ni Rizal na ang kabataan ang tutulong sa kaniyang Inang Bayan. Sa inyo sinabi ni Rizal ang walang kamatayang linyang iyan. At kung paninindigan natin ito dito sa ating lalawigan—na tayo ang solusyon—hinding-hindi na ako maiinis mapasubo man ako mga ganitong sitwasyon nang paulit-ulit.

Maraming salamat.


13 Setyembre 2009
Iglesia Subd., Barangay 1,Lucban, Lalawigan ng Quezon

Kasalukuyang guro sa Agham Panlipunan at Filipino sa Southern Luzon State University si JOSELITO D. DELOS REYES na nagtapos ng BSE Social Science sa PNU-Manila at nagsusulat ng thesis para sa kaniyang M.A. Philippine Studies sa De La Salle University sa Maynila. Inilathala ang una niyang aklat, “Ang Lungsod Namin,” ng National Commission for Culture and the Arts sa ilalim ng Ubod New Authors Series noong 2004. Apat na ulit nang nagwawagi sa Talaang Ginto Gantimpalang Collantes sa Tula na itinataguyod ng Komisyon ng Wikang Filipino. Unang gantimpala sa 1st Maningning Miclat Awards for Poetry noong 2003. Honorable mention sa Film Development Foundation Scriptwriting Contest noong 2001. Fellow ngayong taon para sa tula sa 9th Iyas Creative Writing Workshop sa Bacolod City, at sa 36th University of the Philippines National Writers Workshop noon taong 2000 sa Baguio City. Kasapi siya ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL), Linangan sa Imahen, Retorika, at Anyo (LIRA), at Oragon Writers Circle. Kasaping tagapagtatag at dating pangulo siya ng Bolpen at Papel, PNU Creative Writers’ Club. Kamakailan, nalathala ang kaniyang akdang may pamagat na “Barangay na Pinagpala” sa University of Michigan Journal of Southeast Asian Studies sa Ann Arbor, Michigan. Nalathala sa mga dyornal, antolohiya, pahayagan at magazine ang kaniyang iba pang mga akda at salin. Nakatira siya sa pisngi ng Bundok Banahaw sa Lucban, Quezon kasama ang kaniyang anak at asawa na guro rin sa nasabing bayan.