SITIO SALAMBAO: APAT NA TULANG NAGPAPAAMPON SA SITIONG MALAPIT NANG MAGING DAGAT NG BASURA

*Circa 1990. Ito 'yung panahon na nangarap akong sumulat ng kunwari ay tula. Unang tangka ko para sa isang siklo ng mga tula ang Sitio Salambao. Dalawa rito ang nalathala sa Philippine Panorama. 'Yung isa sa dalawang tula, ang "Sitio Salambao", napili ng makatang si Pete Lacaba bilang kinatawan ng Likhaan 1998, isa daw sa pinakamaayos na tulang nalathala noong panahong usong-uso ang Sentenaryo ng Rebolusyon at palaos na ang Yano ni Dong Abay at may hipon at biya pa kahit papaano sa Torres at Salambao ng Obando. Bihira na ring mag-brownout nun. Itong apat na tulang ito ay bahagi ng kalipunan ko ng tula (na mukhang imbitasyon sa kasal, sabi ng nanay ni Jerry Gracio) na inilathala ng NCCA noong 2005, ang "Ang Lungsod Namin." Bakit ko inaalala, at bakit ko ipinoste, simple lang, gagawing posonegro ng Metro Manila at Bulacan ang Sitio Salambao. May masama ba dito? Wala, ano ba naman ang sama na gawin kang tambakan ng basura, at least may legitimacy na ang presidentiable na magmumula sa Obando: pwede na siyang maligo sa dagat ng basura! Meron nang truth in advertisement. Nalulungkot ba ako? Namputakte, oo naman. Salamat kay Ginoong Red Contreras, kung sino ka mang nakatalisod sa pangalan ko sa FB. Pakibasa ang link na ito: https://www.change.org/petitions/tell-the-mayor-and-governor-to-stop-the-obando-sanitary-landfill-project.


Patungong Sitio Salambao

Maaari naman nating talaktakin

Ang makipot na pilapil

Patungo sa kubo

Pero mas gusto nating mamangka

At makipagbuno sa agos.

Natatakot tayo, at iyon ang gusto natin,

Ang kislutin ng alon

Na astang patataubin ang bangka.



Hihiyaw tayo na para bang hiyaw

Ang magsisilbing katig nito para hindi tumaob.

Natutuwa tayong makita

Ang nabibiyak na katawan ng ilog

Habang ang mga talilong at aligasin

Ay hindi magkamayaw sa paglundag

Sa humahaplit na alon.



Sandali lamang ang biyahe patawid

Sa magkaharapang pampang

Na pinaglayo ng ilog,

At sa halip na talaktakin

Ang makipot na pilapil,

Mas gusto nating sumakay

Ng bangkang hiyaw ang katig

Kasabay ng pagbigkis

Sa napunit na biyas ng tubig

Na tinatahi ng monotonong ungol

Ng bangkang de-motor.

Sitio Salambao

Kaibigan,

Kapag sumadsad na ang daong ng bangka

Sa pilapil na bilaran ng gulaman,

Dahan-dahan,

Dahan-dahan mong iangat ang katawan,

Iinat ang nangangalay na kasu-kasuan.

Bawal ang lampa pagpanhik sa pilapil.

Disenyo lamang tulos na gato,

Nanggagayumang gabay

Upang hindi ka matumba, matambog

At bumalik sa sinapupunan ng ilog.

Ngunit hindi,

Hindi dapat tabanan ang tulos,

Wari ito’y tulog na tanod.

Magpasalamat sa mga bangkero.

Huwag alukin ng pera o sigarilyo,

O kahit na ano.

Tatawanan ka lamang nila kapag ganito

At hindi ka na nila muli pang isasakay,

Sino man sa kanila, kahit kailan.

Bago yakapin ang aplaya

Basahin muna ang kuwadrong

Nakasabit sa punong hagdan ng pilapil.

Nakasaad doon ang panalangin

Sa Nuestra Señora de Salambao

Ang pagsalubong, o kahit anong baon,

Lahat ng hanap mo’y naroon –

Sigarilyo, alak, pagkain.

Kadalasan nga’y iyon pang lumilisan

Sa sitio ang may bitbit pauwi

Basta ang mahalaga

Suot mo ang iyong ngiti

At kaibigan, dapat

Bagong hugas ang iyong budhi.

Ang Kapilya ng Sitio

Nasa kabilang pampang ang kapilya.

Hinahati ng ilog ang kaniyang entresuwelo

Mula sa mismong sitio.

At doon, tuwing Sabado ng hapong

Minimisahan ito, nakahilera

Ang mga bangka at kaskong

Sunong ang mga tao.

Kung madaraan kayo roon,

Aakalain ninyong isa lamang itong

Kubong tanuran sa mga ekta-ektaryang palaisdaan.

Matingkad na berde sa umaga,

Malamlam sa dapithapon lalo kung taglugon

Ang mga diyakos at baklad.

Magkagayon man, engkargado itong

Bumabantay sa mga huli ng magdamag,

Hindi napupundihan ng ningas,

Isang punggok na parolang

Giya ng mga papalaot

O yaong mamamalakayang

Namamaybay na sa pagtulog.

Ang andana ng entrada

At kinukulapulan ng lumot.

Halos halikan na ng tubig ang lapag

Lalo’t Agosto, o sa tuwing panay ang ulan.

Bunga nito’y dumudulas ang simbahan,

Pinapayagan na lamang ng mga mamamayan

Dahil, anila, pagkain ng isda ang lumot,

At hindi naman abala sa pagluhod.

Hunyo a-beinte kuwatro ipinagpipista ang kapilya,

Kasabay sa bendisyon ni San Juan Bautista,

At kaalinsabay nito, magbibihis ang buong sitio.

Pipintahan muli ng berde ang buong simbahan,

Kakalembang muli ang kampanang

Isinabit sa tatlong bukawe,

At buong araw na mananalangin ang mga tao

Na nawa’y ipag-adya sila sa mga habagat

At sa mga unos sa hinaharap.

Inuman sa Sitio

Iikot ang tagay

Na parang walang anumang pabigat ang dibdib.

Marahil ay sinaid ng hapo ang lahat,

Sumabit sa mga lambat

O nanabi sa mga katig at timon.

Minsan, may mangilan-ngilang

Usapang mangingibabaw–

Sayad ang pakyaw ng hipon;

Malalim ang subsob ng tatampal;

May nabakanteng pamuwisan;

Matabang ang talaba dahil buong linggong

Naghahamog at umulan,

At iba pa. At ako’y estranghero sa lahat.

Ni hindi ko kayang pandawin ang agipot at baklad.

Malalim ang tubig at mahina ang aking pulmon

Sa pagsisid ng lawayan o nabalinghat na timon.

Ang tangi ko lamang yatang kaya

Sa pagkakataong ito ay makinig sa kanila–

Sa kantiyaw, hinaing, mga panalangin.

Manakanaka lamang ang inumang ito,

Kapag may hipon, o alimasag,

O tatampal na luno

Na puwedeng papakin upang maalis

Ang pait-anghang ng gin.

Mas mabuti kung matataon ang inuman

Kung masigla at nagmamalaki ang buwan,

Kalat ang isda, hindi mabibigkas ng kolman,

O masusuyod ng sudsod.

Matatapos ang inuman

Bago mag-inat ang umaga.

Uuwi sa kani-kanilang bahay

Sakay ng bangka.

Aasam na huwag na muling magtagpo

Mamaya sa panibagong inuman, sa ibang bahay.

Bagkus magkita sa laot kung mahihimbing

O may piring ng ulap ang buwan.

At ipagpasalamat sa patron

Ang mahuhuling kawan-kawan.

Lucban: A Q'linary Journey

(Orihinal na nalathala ang artikulong ito sa Balikbayan Magazine na hanggang ngayon ay wala akong kopya at hindi ko rin alam kung saang talipapa bibilhin. Note sa mga larawan: ako lahat ang kumuha, gamit ang sarili kong camera, despues, akin. Siyempre maliban dun sa retrato ko na kinuhanan ni Pastor Noel Suministrado gamit ang sarili niyang camera despues, kaniya, pero may pahintulot na gamitin ko dahil pagmumukha ko ang nakabalandra.)

It is not a Baguio trip without the saccharine peanut and strawberry jam, the eternal everlasting garlands, and the stiff walis tambo; a Cebu excursion without the sodium-rich dangit and the dried tangy mangoes; a Bacolod sojourn without the flaky piaya; a Davao escapade without the flavorful scent of candy durian as signature pasalubongs. The same biyaherong Pinoy code of conduct applies to Lucban without the garlicky longganisa in tow.



But aside from munchies, why would you visit this rain-drenched town at the eastern fringe of Mount Banahaw? Topping the list of the draw is the now big-time corporate advertising event Pahiyas festival every 15th of May. This annual telecom-liquor-soy sauce sponsored affair, complete with dance contests, various product samplings, on-site noontime variety shows, and emo-rock concerts on the street, honors San Isidro Labrador, the patron saint of farmers. Pahiyas is one of Las Filipinas’ fiesta centerpieces and a haven for newby photographers who want to prove their DSLR’s mettle and their photographic eyes’ worth. To take part in the tradition and aesthetic competition, houses along the procession route are ornately designed with colorful rice crispies called kiping. Heated in medium coal-fire, kiping may be a suitable source of extra carbo after a long walk at this summer heat festivity because vehicular and humanity queue can reach full-marathon distance. Since kiping is made of rice and food color, one should not expect a grand spice explosion in crunching the razor-thin crisps that is usually molded out of a kabal leaf.


Second reason for a Lucban sortie is Kamay ni Hesus, a pilgrimage site carved out of an imposing hill beside the national highway. This two hundred plus steps of an ascending Via Crusis houses the third biggest statue of Jesus Christ in the world. Aside from the Way of the Cross and the chapel, Kamay ni Hesus is also a venue for spiritual retreats. One can wander and contemplate the magnificence of earth’s bounty, not to mention the Great Flood feel in a concrete replica of Noah’s ark turned dormitory for soul searchers. Resident healing priest, Fr. Joey Faller, heads the flock of faithfuls who seek healing of their physical, emotional, spiritual, and sometimes financial ills. During Semana Santa, the mound from afar resembles an anthill crammed with pilgrims. Traffic in Lucban during this holy occasion reaches half-marathon distance made worse by vendors that slowly inch their way to the church at the town center and at the Kamay ni Hesus grounds selling wares ranging from native hats to hammock to telescopes and bootlegged you-know-what’s. Schedule of healing masses can easily be checked at your friendly neighborhood search engines.


If Pahiyas and Kamay ni Hesus are not reasons enough to visit this thousand-plus-feet elevation of a town where a jacket and an umbrella is part of the normal get-up, then the numerous icy spring resorts is a good excuse to have a weekend stay in this place named after a citrus fruit synonymous to suha or pomelo. Just a four to five hour commute from the smoggy metro, Lucban now offers recreational and adventure facilities to the city-weary in search of cleaner air and better back drops for their social network account’s profile photos. Room rates fluctuate from a high of a thousand plus pesos—Patio Rizal Hotel at the heart of Ilaya, the town-center, and Batis Aramin resort-hotel now etched with a mountain bike trail, wall climbs, and zip line—to a few hundred bucks for rooms barely the length of an out-stretched arm and a half. Or you may want to check out and be a witness to the hostility between Tayabas’ Nawawalang Paraiso Resort and Lucban’s Natagpuang Paraiso Resort. Forget about reserving a room for a stay during Semana Santa, and worse, Pahiyas; it’s next to Azkals whacking Ronaldo and Ronaldinho's Brazil, 4-0, or Manila hosting the 2028 Olympics. Almost all rooms are reserved going to the next millennium of Pahiyas.


For adrenaline-enhanced nature trip, Lucban offers a number of waterfalls deeply entrenched in the few remaining primal flora and fauna gardens at the outskirts bordering the town of Sampaloc. For a two-hour leg-grinding butt-slamming trek, the pristine waterfalls of Maapon River is surely a generous prize for an arctic bath and a cascade of “likes” in your Facebook photo album. Just don’t forget to commission a guide or two at the barangay hall of Piis or Aliliw because challenge is an understatement for the usual slippery, criss-crossing, and sometimes quadricep-deep muddy path leading to Maapon falls. Also, you may want to immerse at the sprawling College of Forestry laboratory of Southern Luzon State University above town, the laboratory is also known by its more common name of Banahaw de Lucban. Special arrangements should be made to university authorities before scaling the protected mystical mountain where myth has it, alien crafts abound and anting-antings can be recharged like your typical consumer electronic blings.



Food-trip




You cannot mention to someone in a single breath that you have been to Lucban without citing the diet guilt-laden longganisa and pansit habhab you downed with impunity. But of course there’s more to Lucban than the standard longganisa and pansit which lately have been creeping Metro Manila courtesy of Buddy’s: Lucban’s swanky gustatory envoy in Timog Avenue, Ortigas, Makati, and some yuppy places. Aside from longganisa and the vinegar-spiked pansit habhab (it’s not the spices nor the noodles, habhab, a verb, is chomping the fist-sized and saucy serving of noodles in banana leaf straight to your mouth, yes, no forks, and yes, awkward and sometimes disgusting for first-timers), Lucban also offers broas (arguably better than graham crackers in preparing your fridge cake), Venn’s heat-inducing puto seko topped with margarine and melt-in-your-mouth meringue, buttery and milky tikoy (more of a kalamay than your average Chinese New Year version), and hardinera pork meat cake.



For a more daring craving, Lucban public market, which undergone a major facelift, presents an arsenal of delicacies such as sinantol or pork innards cooked in pork blood, pinangat or sardines wrapped and cooked in gabe leaves, pinais or shreds of tender coconut meat sauted in kamamba leaves, tamales or ricecake steamed in flavorful meat broth, and tenderly boiled carabao skin and meat in veggies. For the really wild, conservationists excluded, there’s a cute turtle for you. Yes, freshwater turtle sour stew washed with Lucban’s favorite spirit: lambanog, which, gallons upon gallons, you can make a score so cheap it’s like actually being given free. But remember, freshwater turtle is not, and I believe, won’t be a mainstay in the public market lest it picks DENR’s gripe, although some veteran lambanog guzzler will guide your way through the labyrinthine, and almost black-market trade of these hapless pong pagongs. And did I mention adobo and deep fried bats (yes, Batman and Dracula, your minions) on premium invitation-only rounds of alcohol drinking binge?


To and fro




Since pump prices are a bit weighty and toll fares at SLEX continuously flares, here are some of the commuting tips coming from a part-time resident of this damp town: for day and sight-seeing travelers from the metro, you can find the terminals of buses bound for Sta. Cruz, Laguna at the corner of Gil Puyat and Taft avenues; and Edsa-Cubao before the intersection of Aurora Boulevard. After the almost three hour traffic-free trip (do I hear “Next to impossible!”?) to Sta. Cruz, Laguna, ride the 44-seater jeepney (yes, forty-four, two four’s, not a typo-error) going to Lucban. But before lodging into the diesel and daredevil behemoth, buy a pack or two of cassava chips being peddled at the jeepney terminal or a pocketful of military-strength menthol candies and gums to make your mouth busy during the trip. The current forty-five peso fare is basically inexpensive considering the exhilarating one-hour turnpikes, vomit-inducing, and uphill journey through the towns of Pagsanjan, Cavinti, and Luisiana in Laguna over the ocean of coconut trees below, before arriving at the misty breeze of Lucban. You may also ride the Legarda buses bound for Infanta, Quezon (which traverses Ortigas Avenue going to Antipolo) through the scenic Manila East Road overlooking Laguna de Bay of Rizal Province and eastern Laguna towns before transferring bus going to Lucena at a national highway crossroad at Famy town. Again, keep your travel-sickness bags handy unless you want to review your half-digested pre-voyage meal.


For an after-office hour journey, the old reliable Bicol road is the way. Lucena-bound buses which are equipped with sub-zero airconditioning units fit for frozen meats also have terminals at the corner of Gil Puyat and Taft avenues and at the corner of Kamias Road and Edsa in Quezon City. This occasionally wifi-ready but unexciting journey—lest the bus showcased exciting movies, but it usually is a dull B-action flick—will take you to the crossroad of Lucena and Tayabas roads in four hours. Mammoth jeepneys that negotiate this steep, smooth, and horrifyingly dark 40-minute route going to Lucban don’t usually leave in schedule after ten in the evening unless you rent the metal hulk for six hundred a pop compared to individual fare of thirty bucks with full contorting passengers.



After this nuclear winter trip and after checking-in at your weekend dig, and after a spicy plate of fried rice topped with carabao tapa at nearby Chito’s, maybe you’re just in time for a swig of house-specialty chilled and slightly flavored lambanog at Cafe San Luis before it closes around midnight. And maybe, just maybe, you will find me at the corner table of that cozy mango-tree roofed watering hole with friends and former colleagues, or alone pounding my dilapidated lappy, walloping my equally dilapidated neurons out for my next article, this time not about my adopted humid hometown.#



Before teaching Filipino at the University of Santo Tomas Faculty of Engineering, the author taught literature and social science subjects at the Southern Luzon State University in Lucban. He is a few deep sighs away from his master’s degree in Philippine Studies at the De La Salle University. Although the author is from Valenzuela, his wife, Angela, is a high school physics teacher at Lucban Academy and his grade one daughter, Divine, is having a time of her life at Paaralang Elementarya ng Lucban 1. He maintains this site.

Register ng Wika ni Mang Ermin, Mangingisda ng Obando

Narito ang halimbawa ng papel na iuulat at ipapasa ninyo sa akin:

ANG REGISTER NG WIKA NI MANG ERMIN, MANGINGISDA NG OBANDO

Ang sabjek
Matagal ko nang nakikita sa punduhan ng isda si Mang Ermin. Nakatatanguan at nakangingitian ko siya sa tuwing tumitingin ako ng isda sa Obando. Pero hindi ko alam ang tunay niyang pangalan. Fermin T. Manalaysay pala. 45 taong gulang. Sa Barangay Salambao sa Obando siya nakatira, barangay na binabangka pa para marating ng mga nakatira sa kabayanan ng Obando.

Halos buong buhay na siyang nangingisda. Pangingisda ang kaniyang ipinambubuhay sa kaniyang pamilya kung kaya naman nakapag-aaral ng accountancy ngayon ang kaniyang panganay na anak na si Paulo sa Mapua. Pero hindi raw niya ito ginawang mag-isa, katulong daw niya ang kaniyang kabiyak na si Cecil, isang guro sa hayskul.
Hindi naman daw talagang taga-Obando ang pamilya ni Mang Ermin. Taga-Hagonoy, Bulacan ang kaniyang mga magulang. Nagawi lamang sila sa Obando nang mandayuhan ang kaniyang mga magulang. Nagbantay ng palaisdaan sa Binuangan, isang barangay din sa Obando. Hindi na daw bumalik ang kaniyang pamilya sa Hagonoy sa kabila ng marami nilang kamag-anak sa bayang iyon.

Maliban kay Paulo, ang kaniyang panganay na anak, itinataguyod din nila ang kanilang anak na si Mae, nasa unang taon ng hayskul sa Obando.

Tatlong beses isang linggo kung mangisda si Mang Ermin. Sakay ng kaniyang bangka, papandawin o huhulihin niya ang mga isda gamit ang iba’t ibang uri ng lambat. Matapos ang paghuli, dadalhin na niya ito sa punduhan o bagsakan ng isda, parang palengkeng wholesale ang bilihan. Sa punduhan namimili ang mga tindera ng isda sa palengke.

Dahil sa pagsusumikap nilang mag-asawa, nakapagpundar na sila ng isang maliit na bangka na mayroong makinang single-piston. Hindi na raw muna inaasahan ni Mang Ermin na makapgpundar ng isa pang bangka, o ng malaki-laking bangka, uunahin muna daw nila ang pag-aaral ng kanilang mga anak. Makapaghihintay daw ang bangka ngunit hindi ang edukasyon ng kanilang mga anak. Huwag lang daw masira ang bangka, at huwag lang silang magkakasakit ng malubha, maaaring tuloy-tuloy pa daw ang kaniyang pagta-trabaho.

Nang tanungin ko kung tinuturuan ba niyang mangisda ang kaniyang anak sa pagitan ng pag-aaral sa Mapua, oo daw. Pero hindi iyong tipo na gagawin daw na panghanap-buhay ang pangingisda. Kaya daw niya pinag-aaral ang kanilang mga anak ay upang umasenso. Ginagawa daw niyang isama si Paulo sa pangingisda upang maintindihan daw nito na hindi madali ang pagkita ng pera na ipantutustos sa kaniyang pag-aaral. Upang mapahalagahan daw ang kaniyang paghihirap.

Ang mga sitwasyon
Gaya na ng nabanggit ko na sa simula ng papel na ito, lagi ko nang nakikita si Mang Ermin, pero hindi ko siya nakakausap sa lebel na may kinalaman sa aking pag-aaral. Nang lapitan ko siya sa punduhan noong madaling araw ng Hunyo 24, sinabi kong may suliranin ako sa aking klase. Natawa siya. Akala yata ay nagbibiro ako. Bakit daw siyang walang pinag-aralan ang lalapitan ko kung may problema ako sa klase. Oo nga naman.

Bumili ako ng kape, dalawa. Kaya kahit mukhang ayaw ni Mang Ermin, napilitan na rin siyang inumin ang tigsasampung pisong kape. Ipinaliwanag ko ang pakay ko. Sabi ko, makikipagkuwentuhan lang ako at mula sa kuwentuhan, pipili ako ng mga salitang hindi ko maintindihan o palagay ko’y hindi maiintindihan ng aking guro o ng aking mga kaklase. Sabi ko, hindi rin ako mang-aabala, kung kailangan na niyang magtrabaho, siyempre, dapat iyon ang prayoridad at hindi ang aking proyekto. Sabi ko rin na hindi dapat siya ma-conscious sa aming kuwentuhan. Relax lang kumbaga. Iyong parang wala lang.

Matapos naming masimot ang kape bago mag-alas-sais ng umaga, isinama niya ako sa kanilang bahay sa Salambao, mga labinlimang minutong pamamangka rin. Gising na ang sawa niyang guro pero tulog pa ang kaniyang mga anak. Wala daw pasok ang nag-aaral sa Mapua, si Paulo, at panghapon naman ang kanilang bunso, si Mae. Nagsangag at nagprito siya ng isda. Doon na daw ako mag-aagahan. Habang nag-aagahan, nakipagkuwentuhan ako sa kanilang mag-asawa.

Sinimulan namin ang kuwentuhan sa mga bagay na alam ko na, ang Obando kung saan galing ang aking ina. Ikinuwento ko ang aking mga pinsan na taga-Obando na hindi nakikipagtakang kakilala rin niya dahil maliit lang naman ang bayang ito. Sinabi ko na dito rin halos ako lumaki, na minsan ding nangisda ang aking amang dating pulis. Matapos nito ay magaan na siyang nagkuwento: ang kaniyang pamilya, pinanggalingang bayan ng Hagonoy, pang-araw-araw na pamumuhay, at may nasingit pang lovelife niya! Nagtanong din ako tulad halimbawa ng mga suliranin na dumarating sa isang mangingisda. Nagtanong ako ng mga mumunting gawain na may kinalaman sa kaniyang gawain, munting gawain sa kaniya ngunit napakalaking tulong sa aking proyekto.

Natapos ang aming kuwentuhan bandang alas-otso. Sumabay ako sa bangka dahil ihahatid din niya ang kaniyang asawang guro sa bayan. Bago pa kami maghiwalay, sinabi kong babalik ako kasama ang aking mga kagrupo. Napagkasunduan namin ang darating na Sabado ng hapon sa may punduhan.

Dumating kami ng higit na maaga kaysa napagkasunduang oras. Nakahanda na ang aming panulat at cellphone na magre-record ng kaniyang paliwanag hinggil sa mga register ng wika na ginamit niya noong kuwentuhan namin. Kasama niya si Mae nang siya ay dumating. Inaya namin sila sa mamihan para doon makapg-kuwentuhan. Tumanggi siya dahil may pupuntahan daw silang mag-ama, sa SM Marilao para bilhin ang gamit ng kaniyang anak. Naroon na raw sila Paulo at ang kaniyang asawa. Hindi man sabihin, alam naming nagmamadali sila. Kaya minadali na lamang namin ang pagtatanong. Matapos ang halos sampung minuto, nagawa naming malaman ang kahulugan ng mga terminong lagi niyang ginagamit sa kaniyang trabaho.
Nagpakuha kami ng larawan. Sa puntong ito, masaya ang lahat. Tawanan. Handa sa pag-pose.

Bago umalis sila Mang Ermin at ang kaniyang bunso, iniabot namin ang aming munting token para sa kaniya, pasasalamat sa aming pang-abala sa kaniya. Dahil nabanggit niya noong una ko siyang makausap na madalas silang uminom ng alak ng mga kasama niyang mangingisda, bumili kami ng keychain na mayroong pambukas ng de-bote. Nagpasalamagt siya at mabilis na sumakay ng dyip. Samantala, nagkaniya-kaniya kami ng gawain ng aking mga kaklase.

Ang register ng wikang ginamit ni Mang Ermin

ENGKARGADO. Pangngalan. Taong katiwala sa isang palaisdaan. Siya ang nagsisilbing manager ng palaisdaan. Siya ang kinokonsulta ng may-ari ng palaisdaan kung puwede na bang hulihin ang isda. Ang engkargado rin ang may kinalaman sa paghanap ng mga taong huhuli sa isda, siya rin ang nagpupundo ng isda kasama ng may-ari.
Gamit sa pangungusap: Kinuhang Engkargado ng daan-daang ektaryang palaisdaan ng pamilya Locsin ang mga magulang ni Mang Fermin kaya napadpad sila ng Obando.

HAYUMA. Pandiwa. Paraan ng pagtahi at/o pagdurugtong ng lambat. Pagkumpuni ng punit o sirang lambat gamit ang matibay na taling nylon at plastik na mistulang malaking karayom. Panghinaharap: hahayumahin. Pangkasalukuyan: Hinahayuma. Pangnakaraan: Hinayuma.
Gamit sa pangungusap: Dahil sa lakas ng bagyo, napunit ang lambat ng palaisdaan, maghapon tuloy naghayuma si Mang Ermin para magamit uli ang kaniyang lambat.

KATIG. Pangngalan. Pambalanse sa bangka upang hindi tumaob. Noon, karaniwan itong gawa sa kawayan, ngayon, marami na ang gumagamit ng pvc pipe dahil higit itong matibay kaysa kawayan. Matatagpuan itong tila nakabukang pakpak ng isang bangka sa tagiliran.
Gamit sa pangungusap: Huwag kayong malikot! Baka tumaob ang bangka dahil walang katig.

MASAMANG TUBIG. Pang-uri. Paglalarawan sa tubig na biglang nagbago ang temperatura, halimbawa ay mainit at biglang umulan o lumamig ang panahon. Lumulutang ang isda at namamatay sa pagsama ng tubig. Trahedya ito sa pamamalaisdaan dahil sa paglutang ng isda, dapat itong hulihin agad kahit na maliliit at hindi pa panahon ng pag-ani. Kung hindi, mamamatay ang isda at hindi naito maibebenta. Nitong huli, hindi na lamang biglaang pag-init o paglamig ng tubig ang dahilan ng masamang tubig. Nagiging dahilan na rin ng masamang tubig ang basura, langis, at iba pang uri ng polusyong karaniwan ay dahil sa kapabayaan ng tao.
Gamit sa pangungusap: Dagsa ang bangus sa palengke, napakamura pero sobrang liliit. Sumama kasi ang tubig kagabi dahil biglang umulan. Tiyak, marami ang magdadaing para tumagal ang ulam.

PAMUWISAN. Pang-uri. Mga palaisdaang hindi ginagamit ng may-ari kaya pinaparentahan (o lease sa Ingles) sa ibang nais mamuhunan sa negosyong palaisdaan. Taunan ang pamumuwis at karaniwang ang sukatan ay kada ektarya. Dati, impormal naisasagawa ang pangungupahan sa pamuwisang palaisdaan, impormal dahil walang kontrata, ngunit sa kasalukuyan, bihirang pamuwisang palaisdaan ang walang kontrata upang maging maayos ang usapan.
Gamit sa pangungusap: Pamuwisan na pala ang mga palaisdaan ng pamilya Ramos buhat nang mag-migrate sila sa Amerika. Interesado ako. Magkano kaya ang kada ektarya?

PRINSA. Pangngalan. Pinto ng palaisdaan. Ang pinakamalalim na bahagi ng palaisdaan. Dito dumadaan papasok o palabas ang tubig mula o patungo sa ilog. Karaniwan itong kinakabitan ng bomba ng tubig para kontrolado ang paglabas ng tubig. Dati, iniaasa lamang sa tubig na bata (o matanda) ang paglaki o pagliit ng tubig sa palaisdaan. Mahalaga ang pagpapasok o pagpapalabas ng tubig sa palaisdaan upang matimpla ang ligamgam o temperatura ng tubig upang lumaki nang maayos ang isda o para hindi mamatay ang isda.
Gamit sa pangungusap: Huwag kang lumangoy malapit sa prinsa, baka ka mamulikat, sobrang lalim ng bahaging iyan.

SINGLE-PISTON. Pangngalan. Makina ng bangka na may iisang piston. Kauri nito ang de-sais o de-otsong makina. Habang tumataas ang bilang, lumalakas din ang makina. Higit na malayo ang mararating ng bangka ngunit lumalakas naman ang konsumo ng krudo. Ang single-piston ay bangkang pangmalapitan. Samantala, ang de-sais at de-otso ay yaong nakatatawid ng ibang probinsiya gaya ng Bataan, Cavite, at Pampanga.
Gamit sa pangungusap: Talagang asensado na si Mang Ermin, nagsimula lang siya sa pagsagwan, naging single-piston, ngayon ay de-otso na ang kaniyang gamit.

SUDSOD. Pandiwa. Paraan ng paghuli sa isda na sinusuyod ang ilalim ng dagat. Ito ang paraan ng panghuli sa alimasag.
Pangngalan. Tawag sa bangkang ginagamit na panghuli ng alimasag. Bangka itong may kakayahang sudsurin ang buhangin o putik sa ilalim ng dagat upang mahuli ang mga alimasag na nagtatago sa buhangin o putik sa ilalim ng dagat. Panghinaharap: susudsurin. Pangkasalukuyan: sinusudsod. Pangnakaraan: sinudsod.
Gamit sa pangungusap: Bagong gawa ang sudsod ni Mang Ermin kaya tiyak na marami siyang masusudsod na alimasag mamayang gabi.

TALIKTIK. Pandiwa. Paraan ng pagre-reinforce sa pilapil ng ilog o palaisdaan upang tumibay gamit ang masinsing pagtutusok ng buong kawayan sa gilid ng pilapil. Paraan din ito upang hindi lumubha ang epekto ng erosion sa pilapil. Panghinaharap: tataliktikan. Pangkasalukuyan: tinataliktikan. Pangnakaraan: tinaliktikan.
Gamit sa pangungusap: Nagpapahanap ng trabahador si Mang Ermin, patataliktikan daw niya ang bagong gawang pilapil. Lima daw ang kailangan niya para madaling matapos ang pagawain.

TALIPTIP. Pangngalan. Organismong kumakapit sa kahit saang nababasa ng tubig-dagat. Tumitigas itong parang bato, dapat ingatan dahil matalim na parang bubog kaya nakahihiwa ng palad at talampakan. Bagamat matigas, malutong naman ito, mistulang babasagin kaya ang bangkang makapitan ng taliptip ay nasisira sa katagalan. Kaya dapat laging lilinisin ang bangka upang hindi kapitan ng taliptip.
Gamit sa pangungusap: Hindi makapangisda si Mang Ermin, nasira kasi ang katawan ng bangka niyang kinapitan ng taliptip. Matagal na kasi niyang hindi nalilinis ang bangka.

TIKIN. Pangngalan. Tuwid na tuwid na kawayan na ginagamit para iporma ang bangka bago paandarin ang makina nito.
Gamit sa pangungusap. Hindi biro ang gumamit ng tikin, kailangan ang pag-aaral nang husto, kung hindi baka matumba ka at mahulog sa ilog.

TUBIG NA BATA (O MATANDA). Pang-uri. Ang register ng popular na tide o tabsing. Dalawa ang high tide sa loob ng dalawampu’t apat na oras. Ang sa umaga ay tinatawag na tubig na bata, ang sa hapon o gabi ay tubig na matanda. Kritikal ang pag-alam kung kailan darating ang tubig na bata (o matanda) dahil dito nakasalalay kung anong oras ang gagawing paghuli sa isda, o kung kailangang magbawas o magdagdag ng tubig sa palaisdaan.
Gamit sa pangungusap. Hindi tayo puwedeng manghuli ngayon, paparating na ang tubig na bata. Hintayin natin ang pagliit bago tayo magsimulang manghuli ng isda.

Kontribusyon ko:

Mongoliang Hipon

Mahigit dalawang taon na akong nagsusumamo para makatapos sa aking M.A. Araling Filipino. Pero inondoy na ako’t lahat, hindi ko pa rin malasahan ang mongoliang may hipon sa Animo canteen. Lagi kasing hindi available ang hipon. At oo, sa loob ito ng halos dalawang taong paglabas-masok ko tuwing Sabadong may klase o konsultasyon para sa mistulang perpetual tesis ko. Nakatatakot isipin na, na, baka grumadweyt ako ay hindi ko pa rin nalasahan ang mongoliang hipon.

Hindi ko tiyak kung galing nga sa Mongolia ang lutuing mongolian sa Animo canteen. Wala akong kakilalang OFW na nanggaling sa mabuhanging lupain ni Genghis Khan. Kung paanong hindi ko rin tiyak na galing nga sa Canton ang pansit na ibinabandera ng Lucky Me. At kung galing nga ng Shanghai, ang lumpiang may giniling at kintsay sa loob.

Kanin lang, samu’t saring gulay, at choice-of-two na main ingridient ang lutong mongolian. Pwedeng manok (isang paulong kutsarang laman ng manok), pwedeng beef (isang paulong kutsarang beef), crab meat (isang paulong kutsarang...), pork (isang paulong...), pusit (isang...), at iyon na nga: hipon, na laging hindi available sa tuwing oorderin ko. Pwede kang magpadagdag ng kanin, pwede ring tambakan ng ginayat na siling pamaksiw para medyo pumapalag sa anghang pagsubo mo ng kanin er mongolian. Hahaluin lahat ang rekado sa parang prituhan ng burger, bubuhusan ng hindi ko malaman kung anong likido at dyaraaaaaaan, maanghang, mainit na mongolian sa halagang ochenta y cinco pesos. Treinta pesos naman ang kalahating litro ng Coke, fire extinguisher sa init at anghang.

Sa tuwing walang hipon, at lagi ito—dahil yata mahal ang hipon—nagtitiyaga ako sa Sinangag Express o SEx. Sa tuwing manlilibre ang mahulas-hulas kong kaklase o titser, nakakatikim ako ng di-maubos na kanin ng Tokyo Tokyo (na hindi ko alam kung galing nga ng Tokyo) kasama na ang pulang niyeluhang tsaa.

Pero iba pa rin ang halina ng hipon at crab meat. Kaya kanina, sinubukan ko uling umorder. Siyempre wala uli si hipon. At dahil nagmamakaawa na ang sikmura kong malamnan ng mainit na pagkain, nagkasya na lamang uli ako sa crab meat at beef.

Hindi naman dahil sa takot na akong sumubok ng ibang pagkain kaya hindi ako masyadong umoorder ng estrangherong putahe. Minsan kasi, sumubok kami ni Ate Sotie, ang kaklase kong Letranista. Hindi ko na sasabihin kung saan kami sumubok, basta nasa loob ito ng kampus. Nagkaisa kami na matabang ang lasa, walang dating, walang kakaibang lasa ang roasted chicken na ubod ng mahal. Kaya balik uli ako sa nagmamadaling mongolian. Itinanong sa akin ni Ate Sotie kung bakit gustong-gusto ko ang lutong iyon sa Animo canteen. “Mainit kasi,” sabi ko, sabay subo ng umuusok na kaning may latay ng crab meat at beef. “Iyon lang ang dahilan mo?” balik sa akin ni Ate Sotie na nginangalot naman ang club house sandwich. Nahihiya na akong maimbestigahan pa kaya napa-oo na lang ako.

Balik uli kanina. Habang hinihintay kong maluto si mongolian, itinanong ko sa lalaking nagluluto kung bakit laging walang hipon. Naubos na raw. Alas-onse? Naubos? Hindi yata’t malalakas magsikain ng hipon ang mga Lasalyano? “Anong oras naubos?” tanong ko. Kahapon pa daw at hindi pa daw dumarating ang inorder. Ayos. Magaling lang siguro akong tumiyempo. Natatapat sa ubos o hindi pa dumarating ang order.

Bueno, kahit hindi ko naman talaga gagawin, babalik ako sa Lunes, sabi ko. Hindi ako papayag na wala pa ring hipon sa Lunes. Hindi ako papayag na mauna pa ang diploma ko kaysa mongoliang hipon. Ngumiti si kusinero. “May araw rin kayo, lalo na ang hipon ninyo,” sa isip-isip ko, habang buhat ang tray na may sangmangkok ng umaasong mongolian beef at crab meat na nakapagtatakang may durog na piraso ng makabasag-ngiping talukab at sipit ng alimasag.#

DYEBS

Hindi ko pa nagagawan ng papel para sa klase ko sa La Salle o para sa kumperensiya ng wika at kultura ang paksang paano nag-evolve ang salitang tae patungo sa dyebs. Pero kung gagawan ko, baka ganito magsimula iyon:

Tae kapag binaligtad eta. Dito na siguro pumasok ang etsas/echas, binaklang o sabi ng UP Diksyo, kinolokyal na tae/eta. May hawig pa. Pero kung paanong napalitan ang etsas/echas ng ebak, ito na ang palaisipan ng kontrapsiyon na ito. Hindi ko na alam. Wala ito sa panuntunan ng Diksiyunaryo-Tesauro ni Jose Villa Panganiban at Balarila ni Lope K. Santos o ng Komisyon ng Wika. Kaya naligaw na ako sa pasikot-sikot at madawag na etimolohiya ng tae tungong ebak. Ebak, kabe, bake, beka. Malalayo sa eta/echas. Lalong malayo naman sa feces o shit (pero masarap sabihin ang “shit” shit! Shit kahit paulit-ulit, shit!). Ang ebak marahil ang pinanggalingan ng dyebs. Siguro, tinawag ding dyebak ang ebak once upon a time. Thus, the slicker “dyebs”. Pero hindi ako naging pamilyar dito. Dyebs o ebak lang ang kaya kong pagpalit-palitin. Minsan nasisingitan ng shit/siyet. But not on the context of “Shit dude, I wanna shit!” o “Shit dude, stop the car, mashi-shit ako!”, pwede pa ‘yung ganito “Shit dude, maeebak ako!” o kaya “Shit dude, madyedyebs ako!” at “Taena pare, iparada mo, matatae na ‘ko!”. Either of the latter three will definitely do, sa iba-iba nga lang na sitwasyon. O depende sa pangangailangan.

May poise pa kasing nalalabi sa “Shit dude, madyedyebs ako!” hindi pa masyado ang sense of immediacy, baka hindi ka rin seryosohin ng makakarinig. Hindi kagaya ng “Taena pare, matatae na ‘ko!”. Kapag ito na kasi ang nasabi ko, pusa, dapat seryosohin na ako at dapat within spitting distance ang kubeta. And speaking of which, wala naman kasing spitting distance na kubeta sa taong “Taena pare, matatae na ‘ko!”. Totoo, take it from me. Shit happens. Bagong kasabihan: Sa taong matatae, tumitigil ang oras, humahaba ang biyahe.

Marami na akong blog na nabasa na naglalagay ng sari-sarili nilang top. Top ten favorite books, favorite poets, novelists, videoke songs, where to date, where to fuck. Blah blah. Ito’ng sa akin, parang sulating di-pormal noong greyd por. Ang siyam na hindi ko malilimutang karanasan ng rebolusyon ng tiyan. Marami ito kaya pipiliin ko lang ang siyam na pinakasusumpa kong hindi na mababakbak sa ilang pirasong neuron sa kukote ko (at iilan lang ang gumaganang neuron na ito). Lactose-intolerant yata ini. Kaya huwag hindi makasipsip/makaamoy ng dairy product, sasambulat ang bulkan. Dito bad trip sa akin si Jerry na bestfriend ko (na hindi ko matagpuan lately dahil magkakakotse na), wala daw kasela-selan ang wetpaks ko. Taena, wala na daw akong pinipiling lugar. Ho nga. Acknowledgment muna kay Pareng Perci na nagpayo sa akin na kung magbibitbit ako ng tissue para sa puwet, iyon nang wet wipes para suwabe. Sinunod ko ang payo ni Pareng Perci. But I raised the bar higher. May brand ang wipes ko: “So Soft” ang tatak. Mabibili sa Watsons at sa SM Supermarket. Tandaan ang tatak “So Soft.” Why this particular brand? Bukod sa wetpaks-friendly, may peppermint scented pa kaya hindi lang suwabe, suuuwaaabeeehh. And now, my top nine.

9. Paco, Obando, Bulacan 1994. Fourth year ako sa hayskul sa Valenzuela Municipal High School Polo Annex. Dinayo ko ng inuman ng gin bulag ang kaklase kong si Joel Sto. Tomas. Kumulo ang tiyan ko. Kaya nakikubeta ako sa kanila. Ayos. May isang timbang tubig. Kaso, kinapos ng pambuhos. Ayos, may isang container pa. Dahil madilim ang kubeta nila Joel hindi ko alam na gasolina na pala ang pinam-flush ko. Sa banyo pala nag-iistak ng gasolina ang tatay ni Joel para sa kanilang bangkang pangisda. Nag-amoy gasolina ang banyo. Buti hindi ako nanigarilyo kung hindi, potah, sunata ang labas ko. Sunata, sunog na tae. Sinabi ko na lang kay Joel noong nag-aabang na ako ng masasakyan pauwi. Kaya daw pala nag-amoy gaso ang banyo nila. Akala niya may tagas ang container. Sayang daw, malayo sana ang mararating ng bangka sa isang tabong gaso na ipinam-flush ko lang sa dyebs ko. Ho nga naman. Nakaperhuwisyo pa ako ng mamamalakaya. Buti na lang hindi ko ipinaghugas ang gaso.

8. Lumang McDo sa may Sta. Mesa malapit sa SM Centerpoint. Wala na ito ngayon. High-rise condo na. Madaming beses dito. Kapag hinahatid ko kasi si Angel noong kami pa lang, dito ako nagbabawas. Malayo kasi ang biyahe pabalik sa Valenzuela kaya kailangang magpagaan ng timbang. For senti reasons kaya nakasama ito sa listahan ko.

7. Bahay nila Jay Culang sa Tambo, Parañaque 1999. Barkada ko sa Normal si Jay Culang alias Jay Cool. Madalas kaming gumimik sa bahay nila noon. Nasa loob ako ng kubeta nila. Gaya ng nakagawian, nagbabasa ako kapag relax na nakaupo. Nagpaalam si Jay Cool saka si Gwapo Jarin, may bibilhin lang daw sa labas (malaki ang tsansang alak ang bibilhin noon). Eh walang tao sa kanila kaya okey lang. Biglang dumating ang nanay at kapatid ni Jay Cool. Kumatok sa pinto ng banyo. Akala si Jay Cool ang nasa loob. Siyet. Hindi nila ako kakilala. Nalintikan. Akala magnanakaw ako. Hindi ako magkandatuto kapapaliwanag na kaibigan ako ni Jay Cool. Naranasan n’yo na bang magpakilala sa may-ari ng kubeta habang ginagamit ang kubeta nila? Isipin ko pa lang nahihiya na ko.

6. Baguio going to Sagada January 2, 2001. Hindi ko alam kung may kinalaman ang elevation sa kapritso ng puwet ko. Baka wala. Sana wala. Madaling-araw, mga alas-kuwatro, paglagpas ng huling stop-over ng Victory Liner sa Sison, Pangasinan kumulo agad ang hindi dapat kumulo. Pinigil ko ang pagtagas ng dyebs with all the youthful effort I can muster. Pinagtawanan ako ng tropa kasi ang ginaw ng aircon pero umaagos ang pawis ko. Heto pa, pagbaba sa unang gasolinahan sa dulo ng Marcos Highway sa Baguio, sarado pa. Bolsyet. I have to force my way in. Iniwan ko si Thad, Jojo, Paeng, Jett, Alan M. na makipagtalo sa guwardya. Basta ako eebak. Bahala na silang ma-shot gun.

5. Sagada January 7, 2007 (potah bakit laging Sagada!) Dito tumitibay ang hinala ko sa elevation. Maayos ang kubeta sa St. Joseph. Kaso mo, huling araw na ng bakasyon namin ni Konsehal Gerry sa Sagada. Empake na lahat. Hindi, ang totoo inaabangan na namin ang last trip ng Lizardo Transit pabalik sa Baguio. Kumulo ang tiyan ko habang nag-aabang. Takbo pabalik ng St. Joseph. Kinatok ni MJ, kasama namin ni Konsehal Gerry, ang pinto ng cubicle. Dumating na raw ang Lizardo Transit. Paalis na daw at ako na lang hinihintay. Ang dami kong inabala. Muntik na kaming abutin ng dilim sa Halsema Highway.

4. 7-11 MacArthur Highway Balagtas, Bulacan July 2000. Kung hindi ka rin lang gwardya o empleyado ng 7-11, malabo kang makadyebs sa tindahang ito. Madaling araw iyon, nagtatrabaho ako kasama si Jojo Pacis sa Public Information Office ng Valenzuela. Dahil maganda ang write-up sa editoryal na tungkol sa amin ng isang tabloyd (na hindi ko ibubulgar ang pamagat), nag-treat kami sa editorial board na puro barako. Sa Mystique sa Quezon Av. Laklakan til kingdom come. Tapos hinatid namin ni Jojo ang EIC sa bahay nila sa Balagtas. Tapos umuwi na kami pero nag-hot choco muna kami sa 7-11. A t dun na nga. Ayaw pang ipagamit ang CR nila. Sabi ko nang may tama pa ng beer na: “’Pag hindi n’yo ko pinatae sa CR n’yo dito ko tatae...” Natakot nang makita ng gwardya na modelong Lancer na red plate ang gamit namin. Akala big time na government official kami ni Jojo.

3. Philippine Airlines October 2004. Somewhere above Bicol. Mula Cebu, sinubukan kong eksperimentuhin ang kubeta ng eroplano. No dice. Mahirap umebak for the sake of experience. Maganda lang isipin na umebak ako 30K feet above.

2. Forest Grill sa scout area sa Kyusi, August 2007. Galing kami sa dinner-meeting ng dati kong boss sa isang bangkaroteng kompanya sa Ortigas. Isinama ng boss kong SVP ang asawa niyang malakas daw ang balis. Nakatuwaan daw ako. Tawa nang tawa sa akin kahit hindi naman ako nagpapatawa, paano ngang magpapatawa e seryosong miting ‘yun kasama ang President and COO. Nang nakasakay na ako sa museum-material na kotseng bulok ng boss ko patungong Edsa, biglang kumulo ang tiyan ko ng ubod ng, ng, ng, bolsyet, ubod ng sakit! Sobrang sakit ng tiyan ko kaya sabi ko dalhin na ako sa East Avenue Medical Center. Pinaharurot ng boss ko ‘yung Nissan Sentra niyang kapanahon pa ni Nunong Noah at Jacob, experiment car pa lang ng Nissan noong panahong ang Nissan pa ang nangungunang tagagawa ng martilyo at fastener sa Japan. Sabi ko, idaan muna ‘ko sa isang disenteng gimikan na may disenteng kubeta bago ipaospital. Bago ako mahulog/bumaba ng awto, nilawayan ako sa tiyan ng asawa ng boss ko. Taena, awkward, napaka-awkward. Yun na. Ubos-lakas kong tinakbo ang kubeta matapos dakutin ang lahat ng tissue ng tatlong mesang nadaanan ko. Give na give. May kasama pang halinghing. Letse, wala na akong pakialam sa mga nakapila sa pinto. Parang nagdahilan lang ako pagkatapos. Nakainom pa ako ng tatlong San Mig Light courtesy of my boss. Danyos siguro ng boss kong may asawang emperatris yata ng mambabalis sa buong kapuluan. Buti na lang kakilala ko ‘yung DJ ng gimikan, si Fritz na taga-Malanday. 80s night daw nila noong gabing ‘yun. Nag-request pa ako ng kanta, “Through the Barricades” ng Spandau Ballet. Ayos. Alas-tres na ako nakauwi sa amin sa Valenzuela na maluwag na maluwag ang tiyan. Naniniwala na ako sa balis mula noon.

At ang pinakashit sa lahat...

1. Aguinaldo Highway Cavite October 28, 2005. Matapos ang field study namin sa Marikina nila Konsehal Gerry Esplana, Jerry Gracio, at Ariel Chua dumeretso kami sa Tagaytay. May speaking engagement si Konsehal Gerry sa mga nagse-seminar na Sangguniang Kabataan ng Valenzuela. Sumama din ang asawa ni Konsehal Gerry na ninang ko sa kasal kasi birthday din ni Konsehal Gerry kaya tuloy gimik na rin kami. Matapos ang talk, humanap kami ng pinaka-cozy na inuman sa gilid ng bangin ng Taal lake. Laklak. Si Ariel lang ang hindi tumoma dahil driver namin. Pagkatapos tumoma, mga bandang ala-una ng madaling-araw, dumaan kami sa Starbucks para magkape. Dahil mahiyain ako kapag libre, umorder ako ng venti na frap. Inubos kong pilit ang halos santimbang hazelnut rhumba creme frapuccino. Nung nasa Aguinaldo Highway na kami, noon inamin sa amin na may third eye ang Ninang Jenny ko. Marami daw siyang nakikitang multo, at katunayan, sa kahabaan ng Aguinaldo Highway, napakarami daw niyang nakikita, may bata, may matanda, parang lahat nag-aabang sa pagdaan ng sasakyan namin. Marami daw umiiyak. Maingay sila. Siyet. Takot ako sa multo pero hindi ko na inintindi dahil nagwawala na ang tiyan ko sa San Mig Light cum fatal frap concoction na pinilit kong ubusin. Ayos di ba. Maraming multo pero taeng-tae na ako. Hindi ko nagawang matakot. Ang natatandaan ko lang pinatigil na ni Konsehal Gerry sa pagde-describe ng nakikitang multo-multo ang Ninang Jenny (na nagsimula nang pangiliran ng luha sa dami ng multong nakita) dahil kinikilabutan na silang lahat maliban sa akin. Napansin nilang pinagpapawisan ako, tinanong kung may third eye din daw ba ko. Sabi ko—no point denying—na taeng-tae na ko kaya ako pawis na pawis. Tatadyakan ko at papatayin sa sakal ang lahat ng maligno at multong hahalang sa akin papasok sa isang komportableng kubeta! Nalimutan nilang bigla ang multo’t maligno. Hanap kami ng gasolinahan, wala. Nakarating ng Bacoor, wala. Lumilipad na halos ang Honda ng konsehal. Coastal road, wala pa rin. At hayun na nga, nakarating kami sa Heritage Hotel. Ineskortan pa ako ni Konsehal Gerry sa lobby. Ginudmorning pa kaming dalawa ng gwardyang de-barong na gusot-mayaman ang tela. Sosyal.

Minsan dapat talaga magkutkot na lang ng butong kalabasa kapag walang magawa e, kaysa sumulat ng mga ganitong shit.

Kafeysbukan

Status: kaytagal kitang hinintay,

bakit ngayon ka lang nag-friend request?

Sinaklot ka ng binatilyong nasa

nang mag-request sa iyong makipagkaibigan

ang isang limot na lisik, dating kapitbakod

at kapitasan sa malaong nalunod na punong bayabas,

na matapos ang dalawampung taon

ay hindi nagbihis ng apelyido.

Ano ba kung tatlong walang saysay na taon

ang tanda niya sa iyo?

Sa pagitan ng “musta na u?”,

muli mong naalaala ang ladlaran ng kaniyang

asul na unipormeng pinangarap mong mahipan

ng kasimpilyo mong hangin (sisipol ka

nang matinis at palihim), at masulyapan

ang dumudungaw sa nipis ng telang

umaastang kamison: garter ng bra.

Tsambahang itim. Nagigimbal ka

sa tuwing malilimot niyang malay ka na

sa kaniyang biglaang pagyuko,

mabining pamimisikleta, daskol na pag-upo

sa hagikgikan nila ng iyong ditse,

pagsaludsod sa bahang suot nang walang alinlangan

ang hapit, impit na salawal. Lalayo ka ng tingin

ngunit tinatandaan mo ang hulma ng lahat ng nakita,

lalo na ang hindi nagrehistro sa retina.

Sa pagitan ng pangungumusta, itatanong mo

ang kaniyang numero, kung marunong pa siyang

sumakay ng traysikel na patay-malisya mong inaabangan

noon

kahit mahuli ka sa klase, sinasabayan

noon

pagpasok sa unang taon ng tinatawag nila

noong

mataas, lubhang kaytaas na paaralan,

muli, kahit mahuli o mahuli.

Tatlong gabi kang alipin ng sampung minutong

lubak ng biyaheng pinangarap mong magtagal

noon,

na sana ay walang kasintagal.

Sa pagitan ng pagtipa sa keyboard,

itatanong mo kung maluwag pa rin

ang kaniyang Sabadong nagpasikip sa iyong pundilyo,

kung alam niya ang sulok na iyon sa Malate,

kung mahilig na siyang magkape.

Iniyabang mo: kaya na kitang ilibre.

At gusto mong patunayang hindi iindahin ng suweldo mo

ang manipis na keyk sa pagitan ng dalawang tasa

ng umaasong mahigit siyentong cappuccinong

hinding-hindi mo magugustuhan.

Matapos ang dalawampung taon,

gusto mo siyang linlangin na hindi ka na uhugin.

At dahil may muwang ka na sa rima ng panunudyo,

papayag siya.

Muli kang sasasalin ng primitibong alumpihit.

Maiinip kahihintay sa Sabado ng kape,

at batay sa usapan, Sabado na rin ng serbesa ang gabi.

Maiinip ka.

At hindi ito sasapit dahil sa panahon:

nagkatotoong pulo-pulong pag-ulan,

pagkulog at pagkidlat sa dakong hapon at gabi.

Hindi mo matatanggap ang kaniyang bantulot na pagsosori.

Hindi ito sasapit dahil babalik na siya sa Dubai.

Muli, magkakasya ka na lamang sa pinaglumaang halay

matapos ang dalawang dekadang,

ang totoo, hindi mo naman talaga ipinaghintay.

;-)

Tagged: larawang pam-profile

Ganito ang korte ng aking paggising:

matapos kong idamay ang Ama natin,

papasok akong humihingal-animal,

nagpabautismo ng pawis at ulan

sa umaga ng balinghat na payong at imburnal.

Wala akong tanggi kahit tisiko ang aircon,

mamaya, susumpungin muli ng sipon.

Muni ko, nasunod na naman ang dasal

ng mga disipulo kong hindi mapahindian

ng diyos ng siyam-siyam na may gana pang ngumiti

at magpalit ng lubhang pangit na larawang nakakalbo,

at kamukhang-kamukha ko.

:-{/

Status: nakikinig, nanginginig sa Asin

“…mayro’n lang akong hinihiling

sa aking pagpanaw sana ay tag-ulan,

gitara ko ay aking dadalhin

upang sa ulap na lang tayo magkantahan…”

Hindi na makaihip ng punebre ang hilam na musiko.

Puno ng tubig ang bukilya ng mga torotot, garalgal

ang pompyang at hungkag ang pisngi ng tambol

ng Banda 85 ng Balumbato.

Inutil ang mga nagkabaklas-baklas na payong.

Sa gilid ng daan, nagpapagpag ang mga kantor,

nagpaalam umuwi’t hindi na raw maniningil ng balanse.

Nangangaligkig ang mga nakikipaglibing,

mga basang-basa’t naglulunoy na sisiw,

sinisising abot-langit ang lagi nang sulimpat na Pag-asa,

ang yumakap nang mahigpit sa bayang La Niña.

Naghalo ang luha’t tubig-ulan sa mukha ng aking anak,

asawa, mga kapatid, mga pamangking iniihit na

ng maaksiyong hika.

Tumirik ang karosa ng punerarya sa karagatan

ng nagkukumahog na dayaper at lata,

humahagok ang baradong tambutso,

hindi makabuga ng usok alinsabay ng angil

ng makinang panlupa’t makalupa.

Wala nang nakaririnig sa paos na ripeke

ng rumilyebo sa musikong “My Way,”

“Oh My Papa,” “Hindi Kita Malilimutan,”

at “Lupa” ng Asin.

Walang gustong pumitik ng larawan,

walang bidyo, walang makaalalang luksa

ng masayahing tao ang pinilahan. Lahat,

maliban sa aking sinisintang asawa,

ay nangangamba sa iniwang bahay,

maglulutangang tokador, malulunod na aso,

mababasang gamit, aanuring kabuhayan. Lahat,

maliban sa aking sinisintang asawa, ay nag-aalala

kung paano uuwi.

Lahat.

Maliban sa aking asawang sinisinta.

Nagpaalam na ang ate at ditse, mga sisinghap

-singhap na pamangkin. Naging isang dambuhalang

balaho ang kalsada kaya inabot ako ng gabi

sa daan slash ilog slash karagatan.

Pero, sa awa ng Diyos, nakarating din sa simbahan

sa tulong ng nagtulak: pitong kaibigan, dalawang bayaw,

at maskulado’t matampuhing pinsang

nagsipagmadali ring umuwi nang maiprente

ang kabaong ko sa harap ng altar ng San Vicente.

Pinagmisahan ako pero wala nang maglilibing,

sigurado kasing akwaryum na ang nitso ko.

Nagkislapan ang kidlat sa labas,

nagkonsiyerto ang kulog at daluyong.

Hindi na makikita ang landas papantsong

garantisadong kinumutan na ng karagatan.

Kaya pinaglamayan akong muli sa simbahan.

Abala ang de-lenteng sakristan-mayor

kasasalba ng antigong kandelabra at poon.

Nalunod ang Santo Sepulkro sa pagkakahiga,

binasag ang kumpisalan ng mga nagpupusagang upuan

at naglalanguyang tabla ng retablo.

Umindak sa pagkakalutang ang imitasyong Nazareno

kahit malayong-malayo pa ang Enero,

malayong-malayo ang Quiapo.

Masyadong masikip at giray na raw ang pulpito

kaya dinesisyunan akong itanghal sa koro.

Pero hukluban, buto’t balat na si monsinyor,

nag-iisa ang sakristan-mayor na gusto nang umuwi,

naghugis putangina tuloy ang pihikang labi

nang ihain ang mas mainam na mungkahi.

Pinanawan na ng luha ang aking asawang

pangko ang aking bunsong nilalagnat,

nakabilot sa hiniram na sutanang kaaalmirol.

Walang koryente, malurido ang mga kandila,

walang kape, ubos na ang Mompo’t ostiya, natambog

ang nag-iisang rechargeable na lente. Sa dilim,

hinunta nang masinsinan ni misis si padre:

kapag hindi pa raw nagmaliw ang ulan sa hatinggabi,

ipatatangay ako hanggang sapitin ang aking Ararat,

dadaong ako kung saan may lusak at burak

na puwede kong gawing huling hantungan.

Ipinasak ni misis sa aking nagyeyelong ilong

ang nakaliitan na naming 14k na wedding ring,

bayad daw sa abala nang nasalanta ring maglilibing.

Ikinumpisal niyang hindi na daw siya masisindak

kung pagmultuhan ng kaniyang yumao,

patawarin daw siya ng Panginoon sa gagawing

pagpapatangay

sa kaniyang esposong mahal na mahal,

may kirot man daw sa damdamin, pero kailangan.

Kunsabagay, hindi ko na ito dapat malaman.

Payapang-payapa na ako sa ugoy ng aking higaan,

kapara ng bakol sa ilog ni Jacob nga ba o Abraham?

;-(

Wall post: Batumbakal is married, and it’s complicated

Sawa ka na sa ganitong pambubuska.

Wala kang dahilang mahulo sa pag-iwas

sa ligaw at ilahas na lambing kaya sasabihin mo—

pwede ba, wala ‘kong panahon.

Kayraming naghihintay sa iyong kalinga:

papel na dapat basahin, iligpit, tsekan, sulatan, ibenta.

Isa kang pagal at tapat na pumapapel na ahente.

Tawiran ng koryenteng hindi mapatid-patid.

Aaminin mong isa itong gawaing napakalumbay,

ang tumunghay sa nagsapot-sapot, nagsala-salabid

na pagkakataong maging kahit sino ka kahit kailan.

Nang minsan kang alukin ng tulong, sagot mong pabanas,

kailan mo pa kinailangan ang pagpapel-papel ko?

At kapag lumayo akong nagkikibit ng alanganing balikat o ulo,

magagalit ka. Magagalitin ka.

Minsan gusto kong matawa.

Hihiga tayong tuklap sa isa’t isa, tuklap ang isa’t isa.

Ilang taon nang hindi magkakilala, ilang taon nang kinikilala

ang ating papel kung hindi lamang dahil

sa nakapagitang bunsong mahimbing, nananaginip,

nagmamahal, walang maliw.